«КРСУнун ЖАРЧЫСЫ» журналынын МААЛЫМАТ ПОРТАЛЫ

Рассматривается феномен цифрового эйджизма – совокупности практик дизайна, данных и управленческих решений, которые системно ухудшают положение пожилых пользователей в цифровой среде и трансформируют фактическую реализуемость их гражданских прав. Цель работы – концептуализировать цифровой эйджизм применительно к старшим возрастным группам и предложить публичной власти набор управленческих ответов, позволяющих совместить темпы цифровой трансформации с принципами равного доступа и недискриминации. Методологически исследование опирается на междисциплинарный подход: нормативно-правовой анализ, кейс-анализ пользовательских маршрутов в электронном здравоохранении (е-здравоохранении), социальном обеспечении и административных услугах, а также компаративный обзор инструментов политики в разных юрисдикциях. Предложена типология цифрового эйджизма (прямой, косвенный, алгоритмический) и описывается четыре уровня его проявления: инфраструктурный (связь, устройства), компетентностный (цифровая грамотность и доверие), дизайн-уровень (UX/доступность, идентификация), алгоритмический (смещения в данных и моделях). Показано, что наибольшему риску подвергаются права пожилых на равный доступ к публичным услугам, участие и представительство, защиту персональных данных и недискриминацию. Новизна исследования заключается в операционализации понятия “цифровой эйджизм” для контуров государственной цифровизации и в интеграции регуляторных, организационных и технических мер в единую рамку управления.

цифровой эйджизм; гражданские права; пожилые; цифровое государство; алгоритмическая дискриминация; доступность; инклюзия

Макалада санариптик эйджизм феномени – санариптик чөйрөдө улгайган колдонуучулардын абалын системалуу түрдө начарлаткан жана алардын жарандык укуктарынын иш жүзүндө ишке ашырылышын өзгөрткөн дизайн практикасынын, маалыматтардын жана башкаруу чечимдеринин жыйындысы каралат. Иштин максаты – улгайган курактагы топторго карата колдонулган санариптик эйджизмди концептуалдаштыруу жана коомдук бийликке санариптик трансформациянын темпин бирдей жеткиликтүүлүк жана басмырлабоо принциптери менен айкалыштырууга мүмкүндүк берген башкаруу жоопторунун топтомун сунуштоо. Методологиялык жактан изилдөө дисциплиналар аралык мамилеге таянат: ченемдик-укуктук талдоо, электрондук саламаттык сактоодо (е-саламаттык сактоо) пайдалануучулук каттамдарды кейс-талдоо, социалдык камсыздоо жана административдик кызмат көрсөтүүлөр, ошондой эле ар кандай юрисдикциялардагы саясат инструменттерине салыштырмалуу сереп. Санариптик эйджизмдин типологиясы (түз, кыйыр, алгоритмдик) сунушталган жана анын көрүнүшүнүн төрт деңгээли сүрөттөлгөн: инфраструктуралык (байланыш, түзүлүштөр), компетенттүүлүк (санариптик сабаттуулук жана ишеним), дизайн деңгээли (UX/жеткиликтүүлүк, идентификация), алгоритмдик (маалыматтардагы жана моделдердеги жылыштар). Улгайган адамдардын коомдук кызматтарга бирдей жетүү, катышуу жана өкүлчүлүк кылуу, жеке маалыматтарды коргоо жана басмырлабоо укугу эң чоң коркунучта экени көрсөтүлгөн. Изилдөөнүн жаңылыгы мамлекеттик санариптештирүүнүн контурлары аныктоо үчүн “санариптик эйджизм” түшүнүгүн иштетүү жана башкаруунун бирдиктүү алкагына жөнгө салуучу, уюштуруучулук жана техникалык чараларды интеграциялоодо турат.

санариптик эйджиз; жарандык укуктар; карылар; санариптик мамлекет; алгоритмдик дискриминаци; жеткиликтүүлүк; инклюзия

The article is devoted to the phenomenon of digital ageism, a set of design practices, data, and management decisions that systematically worsen the situation of older users in the digital environment and transform the actual realizability of their civil rights. The aim of the work is to conceptualize digital ageism in relation to older age groups and to offer public authorities a set of managerial responses that allow them to combine the pace of digital transformation with the principles of equal access and non-discrimination. Methodologically, the research is based on an interdisciplinary approach: regulatory and legal analysis, case analysis of user routes in e-health, social security and administrative services, as well as a comparative review of policy instruments in different jurisdictions. A typology of digital ageism (direct, indirect, algorithmic) is proposed and describes four levels of its manifestation: infrastructural (communication, devices), competence (digital literacy and trust), design level (UX/accessibility, identification), algorithmic (biases in data and models). It is shown that the rights to equal access to public services, participation and representation, personal data protection and non-discrimination are most at risk. The novelty lies in the operationalization of the concept of "digital ageism" for the contours of state digitalization and in the integration of regulatory, organizational and technical measures into a single management framework.

digital ageism; civil rights; the elderly; digital state; algorithmic discrimination; accessibility; inclu